A.F.Th.

A.F.Th. blijf ik, nooit gewend geraakt aan zijn schrijversnaam, Adri noemen. Ik was blij deze week dat Adri van der Heijden eindelijk de Constantijn Huygens-prijs kreeg die eigenlijk al een P.C. Hooft-prijs had moeten zijn.

Voor mij is Van der Heijden de beste schrijver van Nederland. Terwijl ik dat schrijf, voel ik dezelfde twijfel van Elsbeth Etty of de beste nou Van der Heijden of Grunberg is, maar tegenover de zenuwprikkende intelligentie van Grunberg die ik altijd met een kloppend hart lees, staat de bijna metafysische klik met Van der Heijden. Dat bindt.Ik noem Adri, Adri omdat ik hem vanaf het eerste deel van ‘De tandeloze tijd’ al ruim dertig jaar ken. Ook wel een beetje omdat ik, uit dezelfde streek, uit een soortgelijk dorp, uit een vergelijkbare maatschappelijke kleur, hem vanaf de eerste pagina begreep. Als een Van der Heijden personage over de grote gloeiende zon zegt: kijk daar staat ‘Philips zoveel watt’ op geschreven, dan weet ik wat hij bedoelt.

Niet dat Van der Heijden zich zwaar in politieke strijd begeeft maar wie nu het treffen van ME en krakers in ‘Advocaat van de hanen’ leest, zal toch even denken aan de verschrikkingen waarmee de speculatiezucht ons heeft opgescheept en de zeepbel van de bij elkaar gespeculeerde lege kantoortorens die ons elk moment in het gezicht kan spatten.

Het gaat net zoals in vele verhaallijnen en personages waarin Van der Heijden als een orakel een voorspelling legt, die zich later in een noodlottige wending invult; de cirkel sluit.

Het is te makkelijk om Van der Heijden te zien als een kroniekschrijver van een tijd of van een generatie die de grenzen van klasse en dorp doorbreekt. Zijn virtuoze vermenging van grote stemmen in kleine verhalen en kleine stemmen in grote verhalen, scheppen meer dan geschiedenis. Van der Heijden schept een epos dat je met recht, naar Shakespeare, een optocht van Vrouwe Fortuna mag noemen. Zijn personages lopen kriskras door zijn oeuvre en springen van de ene roman naar de andere. Ze zijn in de loop van het werk en van de (tandeloze) tijd mythisch geworden, levend in de breedte, gedreven door angsten, euforieën, verslavingen, obsessies, rituelen, bezweringen. Ze worden nooit geroepen tot goedkope verlossing, ze vervallen nooit tot boze afrekening, ze lopen door in onophoudelijke vermomming en transformatie. Er is altijd nog meer; er komt altijd nog meer: het bestaan blijft maar doorbestaan.

De taal van Van der Heijden is een mythe op zichzelf. Iemand die zo mooi schrijft, lijkt over een apart departement in de Nederlandse taal te beschikken. Daar zitten meer woorden en woorden met meer betekenissen in dan die wij hebben, zinsstructuren als toverformules, metaforen als miniplots en bloedmooie titels.

Volgens mij is associatie de energie in Van der Heijden. In inhoud. In vorm. Hij heeft meermaals uitgelegd hoe hij van kind af aan verhalen oproept met opgeslagen reeksen kernwoorden die associaties bevatten en verbinden.

Ik houd in het bijzonder van zijn requiems: voor een jeugdliefde, een jeugdvriend, voor zijn vader en moeder. Vorig jaar is daar het schokkende requiem voor zijn zoon bijgekomen.

Dat requiem zal nooit voltooid zijn. Ik zag Adri van der Heijden in het journaal zijn dankwoord voor de Huygens-prijs uitspreken. Thuis, want anderhalf jaar na de dood van zijn zoon, was hij nog niet bij machte om dat in publiek te doen. Zijn grote lijf, vol van de zoon die eerder sterfelijk bleek dan hij, is afhankelijk van zijn zoon als muze, zegt hij. Van de levende zoon en nu, door een onvermoed geluk, van de dode zoon.

Het stemde mij droevig. Bij iedere roman van Adri van der Heijden zal ik aan zijn zoon denken naar Van der Heijdens manier van associatie die hij op mij heeft overgebracht.

---