Credo Tsjaikovskistraat 40

Pieter Waterdrinker woont in Sint-Petersburg, Tsjaikovskistraat 40. De straat is niet vernoemd naar de beroemde componist maar naar een revolutionair. Dat past ook beter bij Waterdrinker. Zijn straat was ooit het brandpunt van de Russische revolutie en voedt de schrijver dagelijks met herinneringen aan de schokkende geschiedenis van godsgegeven dictatuur naar volksgegrepen dictatuur.
In de nieuwe versie van het land onder de satraap, zoals Waterdrinker Ruslands leider aanduidt, schreef de auteur zijn levensgeschiedenis vermengd met schetsen uit de roerige Russische omwentelingen rond en na 1917.
Waterdrinkers eigen leven is een soort schelmenroman. Hij heeft weliswaar zijn studie Russisch voor rechten verruild maar hij ontwikkelt zich vaardig in de Russische taal. Heel jong komt hij in Rusland door een klusje: bijbels smokkelen. Daarna raakt hij verzeild in commerciële (reis-)activiteiten, hier en daar samen met dubieuze figuren. In het Rusland van beginnend kapitalisme en frauduleus geritsel valt immers goud te verdienen. Helaas vist Waterdrinker zelfs met eerlijke inspanningen achter het net. Gelukkig houdt hij aan zijn werk als reisleider een lieve Russische echtgenote over.
Dan komt Waterdrinker in de journalistiek terecht. Hij groeit uit in schitterende reportages en hij ontwikkelt zich als schrijver van verhalen en romans.
Tsjaikovskistraat 40, een autobiografische vertelling uit Rusland, dompelt zijn lezers onder in een stroom van avonturen, gedenkwaardige ontmoetingen, merkwaardige personages, leiders, slachtoffers, beroemdheden, vereerde schrijvers, historische ijkpunten, oorlogsabsurditeit, Sovjetdrama’s, alles gedrenkt in liefde, familie, vriendschap, wijn en eten.
Ik hoef het boek van Waterdrinker geen stem te geven. Tsjaikovskistraat 40 spreekt voor zichzelf. De geschiedenissen vertellen zichzelf zonder één seconde loze ruimte, voortgedreven in flonkerende, beeldende zinnen. Die taal leerde ik kennen uit Waterdrinkers reportages in Vrij Nederland. Ik werd op slag getroffen door zijn kunst van beschrijven. Eerder vertelde ik al over de voluptueuze beschrijving (van de steur) in één, onstuitbare, ritmische zin. Waterdrinker schudt ze moeiteloos uit zijn mouw.
Waterdrinkers boek past inhoudelijk in de huidige, levendige belangstelling voor Russische geschiedenis, (sociale) cultuur en literatuur. Die belangstelling wordt zeker ook gevoed door prachtige historiserende romans en documentaire verhalen uit Rusland en de voormalige Sovjetlanden die als het ware een nieuw literair tracé openleggen.
De schrijver is één van de uitmuntende Nederlandse journalisten/schrijvers die de verdrongen Sovjetgeschiedenis voor ons bevrijden en bevattelijk maken. Hij is er goed voor toegerust. Pieter Waterdrinker verblijft en reist al vijfentwintig jaar in Rusland en voormalige Sovjetlanden. Hij woont met zijn vrouw afwisselend in Moskou en Sint-Petersburg.
Voor mij werd hij speciaal op het einde van Tsjaikovskistraat 40. Dáár klinkt in een intermezzo een eindmoment, een beslissende gedachte, een concluderende streep onder zijn ervaringen.

Pieter Waterdrinker verwoordt een credo. Zijn ‘geloofsbelijdenis’ stijgt op uit de politieke roerselen die hij onderzoekt en meebeleeft.
Hij vergelijkt de Russische adel met de huidige (wereld)elite. Die Russische adel die opgaat in weelde en het lage volk uitmelkt, wordt bang als de Revolutie aan komt dreunen. En fluks spannen de edelen hun koetspaarden in de rode teugels van onbaatzuchtige warme liefde voor de arme minbedeelde zielen.
Zo ook handelt de huidige ‘Broederschap der Rode Teugels’. Deze broederschap kan links denken, kan rechts denken maar ze belijdt in alle gevallen een onvoorwaardelijke liefde voor het mensdom en zal uit die liefde de wereld in een paradijs herscheppen. De broederschap echter ziet geen mens staan in dat mensdom. De broeders zijn bevangen van hun geld en hun luister. Pas als het volk transformeert in opgeheven vuisten, door honger en crisis en machtsmisbruik, zien de verheven broeders de mensen of meer het gevaar van de mensen.
Het elitaire gilde temt het grauw, nu met valse praat via partijdige massamedia. Als het weer stil is, vervolgt de Broederschap haar weg. De zichtbare en groeiende ongelijkheid wordt niet bevochten, zelfs niet aangeraakt. De discussie daarover wordt begraven onder problemen die er toe doen: gender, mediteren, wellness en wat dan ook. De Broederschap kijkt weg en negeert de perverse, boze, politieke krachten die uit ontevreden volk kunnen exploderen.

Waterdrinkers getuigenis deed me denken aan de ideologische toespraak over kapitalisme in ‘Atlas shrugged’ van Ayn Rand. Het is een credo van een meedogenloos kapitalisme waarin de sterksten, de getalenteerden, de gewone stervelingen zullen onderwerpen aan hun absolute heerschappij of de wereld ten onder zullen laten gaan.
Maar wat Ayn Rand verdedigt, de sterke mag de zwakke exploiteren omdat hij de sterke is, roept bij Waterdrinker afkeer op.
Hij beschimpt de machthebbers, de kapitalisten, de bevoorrechten in zijn allegorie van ‘De Broederschap der Rode Teugels’, zwevend in een immense luchtkoets met luchtpaarden hoog in de roze wolken. In deze metaforisch verborgen stellingname neemt zijn vertellende kracht wellicht een nog hogere vlucht dan in de beschrijving van de steur. Aan het einde mag de lezer bijkomen in een losse uitroep: ‘Een vreemde zaak intussen, het menselijk bestaan!’

Wie nog niet wist hoe hoog Pieter Waterdrinker vliegt om de werkelijkheid te overzien, heeft nu zijn kans met Tsjaikovskistraat 40.

---