Oorlogsherdenking in Bosnië

Voor Enisa, Oso, Dzenada, Lela, Zlatan, Jean-Yves

Op 11 juli weet ik in welke huizen de tranen gaan vloeien. Het is niet naast de deur. Of, het is óók naast de deur. Want de Nederlandse mannen en vrouwen die in 1995 aan de rand van de massamoord op ongeveer 8000 moslim mannen en jongens stonden, herdenken net zoals de Bosniakken 25 jaar Srebrenica.
Deze jongens en meisjes van toen moeten onhandelbare nachtmerries in hun hoofd hebben. Dat tenminste kun je zien in de herdenkingsdocumentaire ‘Srebrenica – de machteloze missie van Dutchbat’ op de televisie. De beelden brengen ons schokkend terug in de Servische hel die we 25 jaar geleden moeilijk overzagen.

Wat niemand kan overzien, is hoe lang en hoe wreed een oorlog kan natrappen.
De Bosnische Burgeroorlg tussen 1992 en 1995, de oorlog die ontbrandde nadat de Federatieve Volksrepubliek Joegoslavië uiteenviel, ging aanvankelijk over onafhankelijkheden maar liep uit in gruwelijke etnische zuiveringen. Het etnisch geweld, genocide tenslotte, werd gemotiveerd door bewust opgezweepte propaganda terwijl de bevolking die etnische strijd niet of nauwelijks ondersteunde.
Mijn Bosnische vriendin vertelt dat nog steeds met opengesperde ogen. Je Servische buurman, met wie je altijd het hout voor de kachel de trap op sjouwde, draait ineens het hoofd af. Dan verschijnen er hoofddoekjes op straat terwijl we onder Tito neutraal zijn opgevoed. Een oude klasgenoot fluistert achter je rug bij de bakker. Iemand vraagt waarom jij geen of wel een hoofddoek draagt.
Net zoals Hannah Arendt plaatst mijn vriendin platte, onnadenkende drijfveren in de wortel van het kwaad: de afkeer voor de moslim moest gewoon mode worden. En dat in een gemeenschap waarin men moslim was door herkomst en traditie.

In de dagen vóór deze Srebrenica herdenkingsdag vraagt de vriend van mijn vriendin om mee te kijken naar de presentatie van een plan voor een medische voorziening in een Bosnisch kanton, het thuisland van mijn vriendin.
Het plan omvat een oncologisch centrum in een regio waar de oorlog huisgehouden heeft met zware fosforbommen, en bommen/munitie met verrijkt uranium. In deze vallei tussen hoge bergen, zaten mensen 1200 dagen opgesloten, omringd door vijandelijke schutters. De atmosfeer was verstikkend. Lucht, bodem, water, voedsel waren vervuild, vergiftigd en besmet.
Veel mensen lijden nu aan kankers, vaak in agressieve vormen. Ook jonge kinderen zijn en worden bovenmatig getroffen.
Het centrum beoogt onderzoek naar voorkomende ziektegevallen en behandeling daarvan met lijnen naar gespecialiseerde instituten in het buitenland.
De noodzaak van zo’n behandelcentrum is zonneklaar. De streek heeft schrale medische zorg, een klein overbelast ziekenhuis met als dichtstbij zijnde behandeltoevlucht het verre Belgrado.
Het plan wordt uitgewerkt door een Franse humanitaire stichting en Bosnische, eertijds gevluchte, mensen in vele landen. Men werft fondsen over de hele wereld met allerlei middelen, via allerlei relaties.

Ik kijk, ik lees. Maar, zeg ik, en dan besef ik hoe Nederlands ik ben, hoe zeer gewend aan democratisch politiek gestuurde voorzieningen. Maar, zeg ik, hier moet de politiek toch een weg banen?
Dan zie je dat de oorlog niet genezen is. Onder een vernis van leven zo goed en zo kwaad als het kan, zit ontwrichting.
Dit Bosnië-Herzegovina functioneert niet. Het heeft geen politiek. Of het kan niets met politiek doen. Het land moest van communisme naar kapitalisme. Het land moest het oorlogspuin ruimen. Het land verdeeld door Dayton in drie entiteiten, moet schipperen met een driedelig presidentschap en een onwillig dreigend Servië. De economie is verlamd. De mensen zijn arm. De werkeloosheid is gigantisch. Veel jongeren trekken weg. Het verdeelde gezag voedt persoonlijke machten die op grote schaal gemeenschapsgelden wegsluizen. En dan zijn er de krachten van buitenaf: Rusland en de US met hun strategieën, Saoedi-Arabië dat goedkoop land opkoopt voor hun immigratie. China die de Balkan verdeelt, vluchtelingenstromen vanuit Griekenland. De toetreding tot Europa is een lange, onzekere weg te gaan.
Door de dagelijkse gesprekken in Bosnië fluistert de angst voor nieuwe oorlog.

Oorlogspolitiek is het vernietigen van politiek op lange termijn.  
Wie geen politiek heeft, wie geen politieke wegen kan bewandelen, is overgeleverd aan liefdadigheid. Wie overgeleverd is aan liefdadigheid is overgeleverd aan andermans belang.
Ik lees nogmaals door de beschrijving van het plan.

Op 11 juli staat het leven in Bosnië-Herzegovina stil. De mensen luisteren of kijken naar de herdenking van Srebrenica. Ze huilen om vele dierbare doden om verloren huizen, verloren dieren, verloren vriendschappen, verloren gemoedsrust, verloren verwachtingen, verloren rechten. Ooit moet er een politiek komen die het leven van de mensen eerbiedigt en vooruithelpt. Tot dat moment huilen de mensen op 11 juli over de lange armen van de oorlog.

Ik hoop dat het plan naar echte politiek voert.

         

---