Ode voor Naima El Bezaz

Naima El Bezaz koos op 7 augustus voor de dood. Het voelt onverdraaglijk als ik de lieve woorden lees van onze aimabele Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib, van haar uitgever en van Ahmed Marcouch.
Naima was twee jaar jonger dan mijn dochter. Welke strijd moest zij verliezen, 46 jaar oud? Welke god trok haar zo jong naar zich toe? En wat dacht die god eigenlijk wel.
El Bezaz debuteerde in 1995 met de succesvolle roman ‘De weg naar het noorden’. Zij hoort met Abdelkader Benali en Hafid Bouazza tot de eerste auteurs in de Nederlandse literatuur uit het milieu van gastarbeiders.
Ik kende het werk van deze Marokkaanse-Nederlandse auteur niet. Geen tijd, inderdaad, maar betreurenswaardig.
Ja, ik wist wel van het boek ‘Vinexvrouwen’ uit 2010. Destijds vond ik het fantastisch dat deze vrouw recht voor zijn raap het damesbladleven in (haar eigen) Vinexrijtjes van schone schijn terugbracht tot blote realiteit. Overspel, scheidingen, drank, en drugs traden op in de dagelijkse tredmolen van burgerlijke bluf. Ik moest stiekem lachen om de ophef die haar buren (vrienden) maakten na de publicatie van het boek. Te autobiografisch, pruilden ze zuur.
Intussen heb ik ‘Vinexvrouwen’ en het vervolg ‘Meer Vinexvrouwen’ gelezen. En nu lach ik ronduit.. Want Naima El Bezaz is geestig; ze schittert in haar hilarische bijna burleske vergrootglas.
Zeker, ze is ook vilein. Zelf zegt Naima daarover dat ze alle kritiek op allochtonen wel eens wilde omdraaien. Ze wilde spreken vanuit háár vooroordelen, die vanuit háár afkomst en háár milieu. Maar veel scherper zegt ze en bedoelt ze: Ik schreef de waarheid op, ik schreef op wat ik zag. Mensen werden boos omdat ik het lef had om dat te doen.
Met haar werk, zo begrijp ik nu, vocht Naima El Bezaz voor haar vrijheid, haar zelfbeschikking, haar onafhankelijkheid. Zij zag het als haar recht om de Marokkaanse schaamtecultuur open te breken. Zij sprak openhartig, schaamteloos zelfs over seksualiteit in alle kleuren van de regenboog.. 
Naima El Bezaz’ beroep op dagelijkse vrijheid heeft haar veel leed berokkend. Ze werd als nestbevuiler weggezet. Na het boek ‘De verstotene’ uit 2006 werd ze met de dood bedreigd en iemand op marokko.nl riep op om haar te stenigen en te bespuwen omdat ze ‘ons Marokkanen belachelijk maakt’.
Naima El Bezaz raakte in een diepe depressie.

Ik las de roman ‘De verstotene’. De roman geldt als een verhaal over een moslima die zich aan een conservatief milieu ontworstelt. Maar de werkelijke roman is veel gelaagder en veel wanhopiger.
De Marokkaanse Mina groeit op met haar liefdeloze moeder die na de scheiding van de vader steeds obsessiever haar geloof belijdt en Mina’s zusje daarin meetrekt. Vader woont bij zijn tweede vrouw met hun vijf dochters. Mina heeft een warme relatie met vader en stiefmoeder. 
Later lijkt Mina een redelijk evenwicht te vinden. Ze heeft een man, een goede baan, een huis in een mooie buurt. 
Als het verhaal begint, verbreekt Mina’s man, Mart, plotseling hun relatie. Ze waren tien jaar samen. Mina valt in depressie, eenzaamheid en stuurloosheid. Ze krijgt problemen op haar werk, blijft ziek thuis en dompelt zich onder in drank, slaappillen en anonieme seks. Alleen vriendin Elsa en een psychologe fungeren als reddingsboeien. 
Echte redding is er niet. Mina raakt zwanger van een Joodse man die haar bot afwijst. Ze weet niet wat te doen.. Wil ze het kind houden of niet? Springt ze van het balkon of niet?
Ver naar het einde van de roman blijkt dat Mina, achttien jaar oud, als afvallige gewelddadig door haar familie is verstoten. Dan begrijpt de lezer het hongerige verlangen naar zusje, vader en stiefmoeder, telkens in de zijlijnen van de roman. 
Pas dan ook begrijpt de lezer de volle betekenis van de titel. De hoofdpersoon van het boek wordt niet éénmaal verstoten, door haar familie. Mina wordt ook verstoten door haar man, door haar concurrent op het werk, door de toevallige minnaar, door de allochtone gemeenschap, door de westerse samenleving.
Zoals Mina van de roman als jong meisje in een opstel afrekent met orthodoxe Islamleer; zo laat de auteur van de roman met dezelfde dapperheid zien hoe de allochtone mens in tweespalt verdwaalt.
Naima El Bezaz doet het genadeloos. Oprecht, letterlijk zonder toe te geven aan angst, aan taboes, aan geheimen. Zo verheft zij het groepsconflict tot een groter algemeen menselijk conflict. 
Of het individu kan winnen of moet verliezen, laat Naima niet zien. In de roman besluit Mina dat ze verder wil leven voor haar kind maar ze verliest haar evenwicht als ze wil terugspringen op het balkon. Ze valt de diepte in. 
Haar auteur heeft noch een oplossing noch een verlossing geboden.

Mij raakt de moed van Naima El Bezaz. De moed tot het werk, de moed van het werk, de moed in het werk. De stemmingen van het leven heeft Naima niet kunnen overleven. Maar haar moed verdient een ode aan haar leven.

---