Onwijs Europa

Kreta, ooit het koninkrijk van Europa, de aardse gemalin van Zeus, wordt nu gedirigeerd door Europa de crisisneuroot. Niet dat je er op Kreta iets van ziet. De zee ruist, de zon schijnt , de toerist slentert, oude mensen zitten in de schaduw voor hun huis en de crisis ligt weggeborgen bij de dingen waarover we het vandaag niet hebben.
Toch trilt de crisis, nooit bezworen altijd in aanleg tot eruptie, door een stil bewustzijn. In een stad staat breeduit gekalkt dat het niet de Griek maar het kapitalisme schuldig is aan de ravage.
De rol van Europa, redder of beul, blijft daarbuiten. Maar ergens zien we een neergehaalde Europese vlag. Europa ligt er als een vodje op grond. Dit teken van volkse minachting hoeft je niet te verwonderen. Het volk kot er bij de crisis niet aan te pas: het betaalt wat Europa dicteert.
Daarom moeten wij Varoufakis, de afgetreden Griekse minister van Financiën ter harte nemen als hij zegt: ‘het debat over het democratisch deficiet dat de Eurozone teistert kan niet meer gestopt worden.
Misschien denken wij dat dit debat vooral in Griekenland woedt. Of we nemen aan dat het debat te maken heeft met medelijden voor het Griekse volk dan wel met onze opvatting dat Noordelijke en Zuidelijke economische attitudes niet in één muntunie passen. Maar wat als het debat zich verschuilt in een Europese economische ideologie waarin de vragen naar doel en middel gezien worden als wantrouwen tegen de Europese eenheid?
Het idee van een samenhangende gemeenschap waarin de lidstaten op een gelijkwaardige basis samenwerken, heb ik altijd een fantastisch uitgangspunt gevonden. Vele grootheden hebben daar idealistisch van gedroomd: Rousseau, Goethe, Victor Hugo, Churchill. Eenheid en samenhang zouden nationalistische verschillen kunnen dempen en conflicten pacificeren.
Natuurlijk, de eerste Europese samenwerking was onontkoombaar een economische samenwerking. Maar we schijnen er niet méér van kunnen maken; dat baart zorgen. En erger, de economische samenwerking ontaardt meer en meer in een gedrochtelijk economisch model.
In dit model vallen steeds meer doorgewinterde waarheden door de mand. Het IMF vertelt ons dat de snel groeiende ongelijkheid niet leidt tot economische groei; het kapitaal investeert niet in werkgelegenheid, voorspoed sijpelt niet door naar beneden. Dat mechanisme laat zich zien bij bedrijven die geld ophopen (gewonnen uit lagere lonen en belastingontwijking) en dit gebruiken voor kopen, verkopen van andere en eigen bedrijven. De economie, ook de financiële draait rond in een gesloten circuit van zelfvergroting.
In dit financieel-economische model ziet men belastingontwijking door bedrijf en fortuinen als wettig verdienmodel en is geld verdienen aan schuld de beste en manipuleerbare handel zo wordt gesteld dat Duitsland 100 miljard aan de Griekse crisis verdient.
In dit model moet constant hervormd en bezuinigd worden, moet de staat steeds minder zorg en diensten bieden. Europa staat pal voor dit soort economie. Dijsselbloems motivatiebrief voor de verlenging van zijn termijn als voorzitter van de Eurogroep lust er wel pap van. Hij pleit voor nog minder democratie in door Brussel aangestuurde planbureaus die de nationale politiek de wet voorschrijven.
Langzaamaan is de vraag van Europa niet of wij Europa willen maar of Europa dient om een mensverachtende economie te bestendigen. En de omgekeerde vraag betreft de democratie. Is deze economie zo machtig dat zij Europa aan haar eenkennige doelen en wetten onderwerpt zonder een flintertje volksinvloed?
Hoeveel méér Europa verdragen Europeanen als er geen horizonnen komen die buiten de partijdige winst- en verliesrekeningen liggen?
Wil Europa ook nadenken over die zouden moeten meespreken in Europa-verbinding: het isolement van Bosnië bijvoorbeeld, de oprukkende rechts-extreme branie, het wegschuiven van asielzoekersproblemen, de bouw van de muur rondom Hongarije. Je hoeft maar te zien hoe Europa Griekenland alleen laat met drenkelingendrama’s en vluchtelingenchaos en het Alle Menschen werden Brüder wordt prompt een cynische parodie.
Hoe wijs is Europa? Op Kreta zag ik ergens een rij tien centimeter hoge Socratesjes. Wat zou, vroeg ik mij af, Socrates over Europa gedacht hebben? Zou hij de mensen hebben uitgedaagd hebben om de pretenties van Europa te wegen op rechtvaardigheid en machtsmisbruik? Zou hij de wijsheid van Europa bevraagd hebben? Zou hij hebben durven zeggen dat Europa niet goed wijs is?

---